Археалагічныя работы на Ільінскай гары (Цвінтар) падыходзяць да свайго завяршэння. Журналіст “Зары над Друццю” яшчэ раз сустрэўся з археолагамі, каб атрымаць новую інфармацыю і пазнаёміць з ёй чытачоў раёнкі.

Каля падножжа гары мяне сустракаюць ужо знаёмыя добраахвотныя памочнікі археолагаў, пенсіянеры Уладзімір СТРАЛЬЦОЎ і Аляксандр ЮШКЕВІЧ. З гутаркі адназначна вынікае, што яны даволі значна паглыбілі ўласны гістарычны досвед, упэўнена і да месца карыстаюцца і спецыфічнай вузкапрафесійнай тэрміналогіяй.

Уладзімір Арцёмавіч заўважае, што назва гары, Ільнская, – пазнейшая.

– Найчасцей карэнныя бялынічане называлі і называюць яе цяпер як Цвінтар, – кажа ён.

– А некаторыя вымаўляюць як Свінтар, – дадае Аляксандр Юшкевіч. – Паходзіць жа назва ад польскага слова “цментаж” – могілкі.

Навуковы супрацоўнік аддзела археалогіі першабытнага грамадства Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Алесь ВАШАНАЎ упаўне сур’ёзна заўважае, што Аляксандр Юшкевіч і Уладзімір Стральцоў ужо могуць самастойна праводзіць і археалагічныя раскопкі, і арганізоўваць экскурсіі па мінуўшчыне Бялынічаў.

– На сённяшні дзень намі даследавана большая частка пляцоўкі, на якой у далейшым плануецца пабудова праваслаўнай капліцы, – інфармуе Алесь Вашанаў. – З раскопу памерам 100 квадратных метраў паднята ўжо больш за семдзясят пахаванняў людзей, сярод якіх шмат дзіцячых.

Адносна часу ўзнікнення могілак пакуль сказаць што-небудзь канкрэтнае не з`яўляецца магчымым. Можам толькі ўпэўнена гаварыць, што яны дзейнічалі ўжо з сярэдзіны XVII ст. Для гэтага патрэбуюцца дадатковыя даследванні, у тым ліку і антрапалагічныя, што і будзе зроблена пасля завяршэння раскопак. Пакуль жа магу адзначыць, што пахаванні магчыма датаваць ХVІІ-ХІХ стагоддзямі.

Магілы выяўлены на розных узроўнях гары, яны характарызуюцца шмат’яруснасцю, сярод якой сустракаюцца і адна над адной, уключэнні, што характэрна для могілак, якім 200-300 і больш гадоў. Яны размешчаны на глыбіні ад 1,6 метра да 20 сантыметраў. Адно пахаванне, выяўленае на гэтым раскопе, па арыентацыі выразна адрозніваецца ад астатніх. Яно размешчана на паўднёвы захад, у той час як астатнія сарыентаваны на захад, паўночны захад. Выяўлены і магілы ўніятаў.

Археолаг Алесь Вашанаў таксама распавёў, што сярод знаходак ёсць цвікі з дамавін, надмагільныя камяні і крыж, фрагменты нацельнага крыжыка, керамікі, тканіны, некалькі манет, датаваныя ХVІІ-ХVІІІ стагоддзямі. Захаванасць парэшткаў розная, што можа тлумачыцца як храналогіяй пахаванняў, так і характарам глебы.

На раскопках Цвінтара задзейнічаны археолагі аддзела археалогіі першабытнага грамадства Інстытута гісторыі НАН Беларусі Алесь Вашанаў, Марыя ТКАЧОВА, Ганна ЯСКОВІЧ, навуковы супрацоўнік аддзела антрапалогіі Інстытута Уладзіслаў КРУМПЛЕЎСКІ.

Уладзіслаў адзначыў унікальнасць пахаванняў на Цвінтары. Падобныя на тэрыторыі Беларусі сустракаюцца толькі ў Полацку.

– Многа выяўлена дзіцячых пахаванняў, што ўпаўне зразумела, бо ў ХVІІ-ХІХ стагоддзях дзіцячая смяротнасць была вельмі высокая, – распавядае антраполаг Уладзіслаў Крумплеўскі. – Дзеці паміралі ад самых розных хвароб. Знойдзены шэсць магіл, пахаваныя ў якіх былі забітыя халоднай зброяй. Складваецца ўражанне, што гэта былі вельмі стомленыя паланёныя людзі. Дапушчальна таксама, што ў іх былі звязаны рукі. Смерць ва ўсіх іх наступіла ад удару, мажліва, штыком у левую скроню. Магчыма, іх так дабівалі ў бездапаможным стане. Магілы іх размешчаны ў розных частках раскопу.

Адносна часу пахавання сказаць што-небудзь канкрэтнае пакуль няма магчымасці. Мажліва, смерць іх звязана з падзеямі вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654-1667 гадоў або з Паўночнай вайны, калі ў ліпені 1708 года адбылася вядомая бітва рускага і шведскага войскаў пад Галоўчынам, ці з баявой дзейнасцю партызанскага атрада Дзяніса ДАВЫДАВА (14 лістапада 1812 года). Магчыма, гэта і адзін з трагічных вынікаў змагання ў 1760-я гады Міхаіла (“Рыбанька”) і Караля (“Пане Каханку”) РАДЗІВІЛАЎ з Ігнацыем АГІНСКІМ за валоданне Бялынічамі, якія ў той час, дзякуючы цудатворнаму абразу Маці Божай Бялыніцкай, займелі славу беларускай Чанстаховы.

Беларускія навукоўцы працягваюць даследваць Цвінтар, ці Ільінскую гару, адкрываючы патаемныя старонкі з мінулай гісторыі Бялынічаў. Магчыма, дзякуючы іх стараннай працы і час заснавання паселішча будзе дакладна ўстаноўлены, як і з’явіцца новая інфармацыя.

Міхась КАРПЕЧАНКА.

             Фота аўтара і Алеся Вашанава.