Папяровы ажур: чароўная спадчына ад прабабуль
Беларускай выцінанцы сёлета спаўняецца роўна 100 гадоў. У юбілейную дату яе як унікальны від нацыянальнага мастацтва плануецца ўнесці ў спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Мы знайшлі некалькі майстроў у раёне, якія маюць дачыненне да гэтага мастацтва. І ўласнымі рукамі, і ў час працы ў аб’яднаннях па інтарэсах разам з дзеткамі яны ствараюць дзіўныя чароўныя ўзоры з паперы.
ШТО Ж ТАКОЕ ВЫЦІНАНКА?
Вы напэўна звярталі ўвагу: напярэдадні навагодніх святаў вокны ў жылых дамах некаторыя гаспадары ўпрыгожваюць выразанымі ажурнымі папяровымі ўзорамі. Гэта – папяровыя фіранкі. Святочны настрой на шыбах і гаспадарам, і прахожым ствараюць кампазіцыі з Дзедам Марозам і Снягуркай, снегавікамі, аленямі, запрэжанымі ў заваленыя падарункамі сані… І, вядома ж, дзівосна выкраеныя сняжынкі. Хто з нас хоць раз у жыцці такія не выразаў?! І няхай у такім сціплым выглядзе, але ўсё ж далучаўся да незвычайнага мастацтва выразання ўзораў з паперы – выцінанкі.
З ГІСТОРЫІ
Выцінанка (інакш – выразанка, выстрыганка, выбіванка) зарадзілася ў Кітаі і атрымала там назву «цзяньчжу». Адбылося гэта пасля таго, як у II стагоддзі ў Паднябеснай была вынайдзена папера. Першым часам яна была вельмі дарагая і даступная толькі багатым. З гадамі магчымасць упрыгожваць сваё жыллё выразанымі з паперы сюжэтамі з’явілася і ў простых людзей. «Азіятка»-выцінанка трывала прыжылася ў сялянскім побыце Расіі, Украіны, Польшчы і Беларусі з 19-га стагоддзя, увабраўшы ў сябе нацыянальныя асаблівасці і мясцовы этнічны каларыт.
– Беларускай выцінанцы характэрныя свае вобразы, адзін з самых яркіх – Дрэва жыцця. Часта можна сустрэць таксама кветкавыя матывы, фігуркі птушак і звяроў, кампазіцыі, якія перадаюць атмасферу народных святаў. Ёй таксама ўласціва сіметрычнасць (люстранасць) узораў, – распавяла Дар’я ГАНУЛЕНКА, майстар народных промыслаў Свяцілавіцкага сельскага Дома рамёстваў.
– Выразалі з паперы спецыяльнымі нажніцамі для стрыжкі авечак, а самыя тонкія ўзоры дапрацоўвалі завостраным нажом. Выразанкамі высцілалі палічкі для посуду, упрыгожвалі абразы, розныя папяровыя фартухі і паясы вешалі на магільныя крыжы. Гаспадыню, якая стварала добрыя выцінанкі, паважалі не менш, чым выдатную вышывальшчыцу.
Для заняткаў выцінанкай матэрыялы патрабуюцца недарагія, простыя: нажніцы або канцылярскі ножык, белая або каляровая папера. Часам выкарыстоўваюць яшчэ клей для таго, каб выразаны малюнак прымацаваць да кардоннага фону кантраснага колеру. Але тым заняткі выцінанкай больш даступныя для дзетак, якія вось ужо амаль год прыходзяць на заняткі да Дар’і Валянцінаўны. На Вялікдзень, напрыклад, яны выразалі вясновыя матывы, працамі ўпрыгожылі стэнд. Атрымалася вельмі стыльна.
ГАЛЕРЭЯ ЖАНОЧЫХ ВОБРАЗАЎ
Для Людмілы МАНЁНАК, хормайстра Цяхцінскага сельскага Дома культуры (яна ж кіруе тут яшчэ чатырма дзіцячымі і маладзёжнымі аб’яднаннямі па інтарэсах) выцінанка стала чарговым творчым эксперыментам. Раней яна спрабавала займацца і арыгамі, і пап’е-машэ, і вязаннем кручком, але ўсё было не тое. Потым у адным з райцэнтраў патрапіла на выставу выцінанак. Сярод іх былі прадстаўлены ў тым ліку жаночыя вобразы. Нейкай прыцягальнай магіяй валодалі гэтыя работы. Вярнуўшыся дадому, Людміла ўзялася за паперу і канцылярскі нож. І не змагла адарвацца ад захаплення.
Сёння ў Цяхцінскім доме культуры цэлая сцяна ўпрыгожана выцінанкамі жаночых вобразаў – рамантычных, сумных, пяшчотных, вясёлых, закаханых…
Але працавала над гэтымі выцінанкамі не толькі Людміла. Натхніўшыся сама, яна «заразіла» любоўю да гэтага мастацтва і сваіх выхаванак – дзяўчынак гадоў 12-15-ці, якія прыходзяць да яе на заняткі па інтарэсах.
У калекцыі таксама – працы на тэматыку Вялікай Айчыннай вайны, Вялікадня… Усе вельмі складаныя па сюжэту малюнка.
Людміла растлумачыла:
– Маім дзяўчатам нецікава выразаць зайчыкаў і кветачкі. Ім хочацца, каб матывы былі паскладаней, больш сур’ёзныя. Тады і задавальненне ад працы іншае.
* * *
Гэта толькі на першы погляд мастацтва выцінанкі здаецца і немудрагелістым, і ўжо аджылым свой век. Але як на гэта паглядзець. Вазы, падарункавыя скрынкі, карціны з папяровага ажура выглядаюць эфектна і могуць стаць выдатным падарункам, упрыгожваннем інтэр’еру.
Дарэчы, у скарбніцы беларускага анімацыйнага кіно ёсць вельмі цікавы музычны мультыплікацыйны фільм «Папяровыя ўзоры», які быў выпушчаны ў 2010 годзе і заваяваў вялікае мноства прызоў на міжнародных фестывалях. Казачны сюжэт пра тое, як хлопцу заяц сватацца дапамагаў, вядомы беларускі майстар выцінанкі Вячаслаў Дубінка праілюстраваў малюнкамі, выкананымі ў тэхніцы выцінанкі.
Лілія АПАРОВІЧ.
Фота аўтара і з архіва
Свяцілавіцкага сельскага Дома рамёстваў.