Перажытае – не забытае
88-гадовая жыхарка аграгарадка Цяхцін Марыя Андрэеўна ЦАБРОВА сустракае мяне са шчырай усмешкай. Прыемны твар, выбеленыя ўзростам, як бязважкія, валасы, квяцістая хустка. Прыгожых і рарытэтных галаўных убораў у яе шмат: штосці купляла сама, некаторыя прыслала старэйшая сястра, якая зараз жыве за мяжой. Але быў такі час, калі новая хустка была прадметам проста неўяўляемай раскошы.
Нарадзілася Марыя Андрэеўна ў суседняй з Цяхціном вёсцы Малінаўка ў 1934 годзе. Пачатак Вялікай Айчыннай вайны запомніўся яркімі і, разам з тым, балючымі падзеямі. Яе тату, Андрэя РАМАНОВІЧА, забралі на фронт, маці засталася адна з пяццю дзеткамі. У небе раз-пораз з’яўляліся варожыя самалёты са свастыкай на борце і страчылі з кулямётаў па тых, хто не паспеў схавацца.
– Мы выкапалі зямлянку ў полі каля вёскі Прыбар, але я баялася туды заходзіць, – успамінае жанчына. – У навакольных лясах было шмат партызан. Адзін хлопец у вайсковай форме часта прыходзіў да нас увечары паесці. Хоць самі жылі голадна, мама таемна карміла яго і праводзіла назад. Нам ён падарыў алюмініевую лыжку, – тады гэта была вельмі каштоўная рэч. Імя партызана так і засталося невядомым, вайна навучыла нас маўчаць і шмат працаваць.
Аднойчы страшна схуднелы на парозе з’явіўся бацька сямейства. Ён распавёў, што ўцёк з нямецкага палону. Як толькі прыйшлі савецкія войскі, ён зноў адправіўся на фронт. Больш яго жывым не ўбачылі. Андрэй Рамановіч загінуў у баі і пахаваны ў Польшчы пад Беластокам. Толькі 37 гадоў адмерыў яму лёс. Не дачакаліся з вайны і татавага брата – Аляксандра Рамановіча, і мамінага – Васіля, і суседа Дзмітрыя Альшэўскага, і многіх-многіх аднавяскоўцаў.
У 1944 годзе Марыйцы споўнілася 10 гадоў і яе запісалі ў першы клас Прыбарскай пачатковай школы. Памятае, што настаўнік, які толькі прыйшоў з фронту, бо быў моцна паранены, запытаў, хто з дзяцей ведае на памяць вершы. Марыя падняла руку. Яе, маленькую, тоненькую, як галінка, ад цяжкай працы і недаядання, паставілі на табурэтку і яна пачала чытаць:
Село с рассветом вышло из тумана,
Стоял суровый утренний мороз.
Схватили немцы девушку Татьяну
И потащили в хату на допрос.
Её пытали – слова не сказала,
Не выдала Татьяна партизан…
Усе слухалі моўчкі: вершы былі зусім не дзіцячыя. На твары настаўніка выступілі слёзы.
Хоць Марыйцы вельмі падабалася вучыцца, пахадзіла яна ў школу зусім мала – трэба было дапамагаць маці па гаспадарцы.
Аб Перамозе жыхары Малінаўкі даведаліся з лістовак, якія раскідваў з неба савецкі самалёт. Радасці не было межаў! Але пасляваеннае жыццё такім радасным не было. Жанчыны на сабе аралі зямлю, дзеці баранавалі, жалі жыта, самі абмалочвалі снапы. Не хапала адзення, солі, спечаныя з грубай мукі праснакі і хлеб пасыпалі салетрай – мінеральным удабрэннем.
Дзеці збіралі ў лесе ягады, якія насілі прадаваць у вёску Каліноўка. На атрыманыя грошы куплялі крупы, сахарын. Але і ў лесе было небяспечна – там вадзіліся ваўкі, якія нападалі на людзей. Хтосьці казаў, што гэта здзічэлыя нямецкія аўчаркі. Ва ўсялякім выпадку, у лес па адным не хадзілі.
Аднойчы Марыйчына маці прывезла з Бялынічаў 20 кілаграмаў фасолі. Дзякуючы ёй сям’я выратавалася ад голаду.
Марыя вырасла, выйшла замуж за цяхцінскага хлопца Васіля Цаброва, пражыла з ім у шлюбе доўгае і шчаслівае жыццё, разам выгадавалі сына.
Астатнія дзеці сям’і Рамановічаў таксама ўладкаваліся ў жыцці, але дагэтуль іх аб’ядноўвае штосьці большае, чым роднасныя сувязі – агульныя ўспаміны аб страшным часе, які яны перажылі ў дзяцінстве.
…Слухаючы расповед Марыі Андрэеўны, не перастаю здзіўляцца, як ёй удалося, нягледзячы на цяжкія выпрабаванні, не згубіць жыццёвыя сілы і дабрыню.
– Мяне гартавала вайна, а выжываць дапамагала праца, – адказвае, нібы прачытаўшы мае думкі, жанчына. – Дома, у саўгасе, на торфапрадпрыемстве заўсёды старалася працаваць шчыра, адказна. Зараз з’яўляюся апякункай сына, у яго інваліднасць. Дапамагае мне жыць глыбокая вера ў Бога, Яго нябесная падтрымка і заступніцтва. Маці была шчырай верніцай, мы ўсе, хто прыняў хрысціянскія каштоўнасці, пражылі доўгае і насычанае падзеямі жыццё.
Бабуля праводзіць мяне цёплай і шчырай усмешкай, а ўслед за ёй махае гронкамі чырвоных ягад куст каліны, што расце побач з маленькай яе хаткай. Хутка каліна апранецца ў прыгожы бела-зялёны ўбор, яркі, як раскошныя хусткі Марыі Андрэеўны.