На варце чалавечай справядлівасці
У красавіку 2021 года Генеральнай пракуратурай Беларусі была ўзбуджана крымінальная справа аб генацыдзе беларускага народа ў часы Вялікай Айчыннай вайны. Прадстаўнікі раённай структуры гэтага ведамства праводзяць дэталёвы аналіз вядомых звестак аб зверствах нямецкіх акупантаў і ўстанаўліваюць новыя факты вераломнага вынішчэння жыхароў нашага раёна і іх паселішчаў у адзначаны перыяд.
У размове з карэспандэнтам раённай газеты пракурор раёна Ігар АЛЁХНА адзначыў, што на аснове архіўных даных не менш за 60 населеных пунктаў Прыдруцкага краю поўнасцю або часткова былі вынішчаны агнём.
– За перыяд расследавання ў раёне ўстаноўлена яшчэ 2 вёскі, паведаміў Ігар Васілевіч. – Так, напрыклад, па словах мясцовых жыхароў, у в. Студзёнка таксама былі падпалены 4 домаўладанні, адно з іх гаспадыні ўдалося выратаваць, калі нямецкія салдаты пакінулі паселішча.
– Было вельмі страшна, – распавёў падчас допыту адзін са сведкаў ваеннага ліхалецця, якое закранула і яго родную вёску. – Ехаў нямецкі атрад, а партызаны ў гэты час беглі ў лес, што знаходзіўся непадалёку. Немцы з горкі заўважылі, што людзі бягуць, і хутка ўжо апынуліся ў Студзёнках. Мы жылі ў канцы вёскі, а паліць пачалі з другога боку. Спачатку знішчылі адну хату, і чакалі, пакуль тая не згарэла поўнасцю, а потым падпалілі яшчэ тры.
Зараз на гэтым месцы знаходзіцца сельскі магазін і хата аднаго з мясцовых жыхароў.
– Нам было па 5-10 гадоў. Бегалі збіраць «сасулькі» (расплаўленае шкло. – Заўв. аўт.), з якімі гулялі замест цацак, – дадае да вышэй сказанага жонка сведкі, якая таксама нарадзілася і вырасла ў Студзёнках. – А вось дачка адной з жанчын, якая пражывала на той час у Студзёнках, была спалена фашыстамі ў вёсцы Сныткі, поўнасцю вынішчанай агнём у гады вайны. Мы самі да канца вайны жылі ў зямлянках як раз недалёка ад Стэфанова, хаваліся ад немцаў на балоце. Аднойчы, калі ўжо фашысцкія захопнікі адступалі, наша мама і чацвёра дзетак, пачуўшы нямецкую мову, хутка кінуліся на балота. Страху было шмат. Маленькая сястрычка заплакала, і усе, хто быў разам з намі, спужаліся, што зараз немцы нас заўважаць і пастраляюць. Тады маці абняла нас усіх і мы селі за купіну, у думках развітаўшыся адзін з адным. Астатнія пабеглі далей. Таму, пакуль я буду жыць, буду помніць гэту вайну. Не дай Бог, каб яна паўтарылася.
Ігар Васілевіч таксама расказаў аб яшчэ адным выпадку, які высветліўся падчас допыту жыхаркі в. Дручаны. Жанчына паведаміла аб тым, як у перыяд карнай аперацыі і праследавання нямецкімі карнікамі членаў партызанскіх сем’яў адзін з партызан, хаваючыся ў балоце, каб не выдаць увесь атрад, вымушаны быў застрэліць сваё нованароджанае дзіця.
Трэба адзначыць, што пад выглядам барацьбы з партызанамі нацысты правялі больш за 140 буйных карных аперацый, падчас якіх выявілася тактыка генацыду і «выпаленай зямлі».
У час такіх аперацый былі знішчаны многія населеныя пункты. Так, па стане на 9 сакавіка ў базе даных налічваецца 9 097 беларускіх вёсак, якія перанеслі агнявыя пакуты фашысцкай навалы.
У рамках крымінальнай справы пракурор раёна наведаў усе месцы, дзе адбыліся вогненныя трагедыі. Некаторыя знайсці было дастаткова складана, бо яны так і не адрадзіліся. З мэтай вызначэння больш канкрэтнага іх геаграфічнага месцазнаходжання, акрамя паказанняў і ўспамінаў сведкаў або іх родных, у работу ўцягваюцца супрацоўнікі лясгаса і лясніцтваў, якія дэталёва ведаюць лясныя масівы і могуць вызначыць, дзе знаходзіўся населены пункт, у якім калісьці кіпела жыццё.
– Гэта вельмі карпатлівая і працаёмкая работа, якая патрабуе сканцэнтраванасці і глыбокага аналізу, па якім сёння мы аднаўляем гістарычную памяць і справядлівасць, – адзначыў Ігар Васілевіч. – Вынікі гэтай дзейнасці можна бачыць у музеях навучальных устаноў раёна, дзе ствараюцца экспазіцыі на падставе атрыманых звестак. Так, у школьны музей СШ №2 былі перададзены копіі актаў Надзвычайнай дзяржаўнай камісіі аб уліку ўрону, які нанеслі Бялыніцкаму раёну дзеянні нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх памагатых.
На сённяшні дзень пракуратурай раёна праводзіцца работа па выяўленні канкрэтных месцаў утрымання ваеннапалонных.
Па гістарычных звестках у Беларусі дзейнічалі больш за 260 лагераў смерці, іх філіялаў і аддзяленняў. Сярод іх лагер смерці Трасцянец, дзе былі знішчаны 206,5 тысячы чалавек. Па колькасці забітых гэта чацвёрты лагер пасля Асвенцыма, Майданека і Трэблінкі.
Дзейнасць супрацоўнікаў пракуратуры ў рамках крымінальнай справы аб генацыдзе беларускага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны будзе прадоўжана.